બૅંકો ખાતેદારો પાસેથી આડેધડ ચાર્જ વસૂલતી હોવાનો IIT Bombayનો સ્ટડી

સ્ટેટ બૅંક ઑફ ઇન્ડિયા સહિતની કેટલીક બૅંકો ઝીરો બેલેન્સ ખાતા અથવા મૂળભૂત બચત બૅંક ડિપોઝિટ (બીએસબીડીએ) ખાતા ધરાવતા ગરીબ વ્યક્તિઓને પૂરી પાડવામાં આવતી કેટલીક સેવાઓ પર વધારે ચાર્જ લાદી રહી છે, એમ આઇઆઇટી-બૉમ્બે દ્વારા કરવામાં આવેલા એક અભ્યાસમાં ખુલાસો કરવામાં આવ્યો હતો.

બીએસબીડી ખાતાધારકો દ્વારા ચાર કરતા વધારાના દરેક ડેબિટ ટ્રાન્ઝેક્શન માટે એસબીઆઇએ રૂ. ૧૭.૭૦નો ચાર્જ વસૂલ્યો છે જે યોગ્ય નથી. આ સર્વિસ ચાર્જ લાદવાને પરિણામે એસબીઆઇએ ૨૦૧૫થી ૨૦૨૦ દરમિયાન આશરે ૧૨ કરોડ બીએસબીડી ખાતાધારકો પાસેથી ૩૦૦ કરોડથી વધુ રૂપિયા વસૂલ્યા હતા.

એવી જ રીતે દેશની બીજા નંબરની સૌથી મોટી જાહેર ક્ષેત્રની બૅંક પંજાબ નેશનલ બૅંકે આ જ સમયગાળા દરમિયાન ૩.૯ કરોડ બીએસબીડી ખાતાધારકો પાસેથી ૯.૯ કરોડ રૂપિયા વસૂલ્યા હતા.

સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૩ની આરબીઆઇની માર્ગદર્શિકામાં બીએસબીડી ખાતાધારકો પાસેથી ચાર્જ વસૂલવા અંગે જણાવવામાં આવ્યું છે, જે મુજબ આ ખાતાધારકો બૅંકની મુનસફીના આધારે મહિનામાં ચારથી વધુ વખત ઉપાડની મંજૂરી છે અને બૅંક તેના માટે ચાર્જ કરી શકતી નથી. બીએસબીડીએની વિશેષતા નિર્ધારિત કરતી વખતે નિયંત્રણકારોએ સ્પષ્ટ કર્યું હતું કે જો બચત ખાતું બીએસબીડીએ હોય તો બૅંક મહિનાના ચાર ઉપાડ ઉપરાંત વધારાના ઉપાડ (વેલ્યુ એડેડ સેવા) પર કોઇ ચાર્જ લગાવી શકશે નહીં. (મહિનાના ચારથી વધારે વાર ઉપાડ કરવાની મંજૂરી આપવી એ વેલ્યુ એડેડ સેવા છે, એમ આરબીઆઇએ જણાવ્યું હતું).

In English

Several banks, including State Bank of India (SBI), have been imposing excessive charges on certain services provided to poor persons having zero-balance or Basic Savings Bank Deposit Accounts (BSBDA), a study by the IIT-Bombay has revealed.

The study observed that the SBI’s decision to levy a charge of ₹17.70 for every debit transaction beyond four by the BSBDA account holders cannot be considered as “reasonable.”

It highlighted that the imposition of service charges resulted in undue collections to the tune of over ₹300 crore from among nearly 12 crore Basic Savings Bank Deposit Account (BSBDA) holders of SBI during the period 2015-20.

India’s second-largest public sector lender Punjab National Bank, which has 3.9 crore BSBD accounts, collected ₹9.9 crore during the same period.

“There had been systematic breach in the RBI regulations on BSBDAs by few banks, most notably by the SBI that hosts the maximum number of BSBDAs, when it charged @ ₹17.70 for every debit transaction (even via digital means) beyond four a month.

“This imposition of service charges resulted in undue collections to the tune of over ₹300 crore from among nearly 12 crore BSBDA holders of SBI during the period 2015-20, of which the period 2018-19 alone saw a collection of ₹72 crore and the period 2019-20, ₹158 crore,” the study by IIT Bombay professor Ashish Das stated.

Levying of charges on BSBDA is guided by September 2013 RBI guidelines. As per the direction these accounts holders are ‘allowed more than four withdrawals’ in a month, at the bank’s discretion provided the bank does not charge for the same.

“While defining the features of a BSBDA, the regulatory requirements made it amply clear that in addition to mandatory free banking services (that included four withdrawals per month), as long as the savings deposit account is a BSBDA, banks cannot impose any charge even for value-added banking services that a bank may like to offer at their discretion,” the study said.