CBSEમાં બાળમંદિરથી ધો.5 સુધીનું શિક્ષણ માતૃભાષામાં અપાશે, સ્કુલોને ઉનાળુ વેકેશન પૂર્ણ થાય તે પહેલા તૈયારી કરવા સૂચના

ભવિષ્યમાં પ્રાથમિક સ્તરે માતૃભાષામાં શિક્ષણ ફરજિયાત બનાવવાના કેન્દ્રના ઇરાદાનું પાલન કરતા સેન્ટ્રલ બોર્ડ ઓફ સેકન્ડરી એજ્યુકેશન (CBSE) એ તમામ સંલગ્ન શાળાઓને પૂર્વપ્રાથમિકથી ધો.5 સુધીના વિદ્યાર્થીઓની માતૃભાષામાં શિક્ષણ આપવા માટેનું આયોજન કરવા અને ઉનાળાના વેકેશનના અંત પહેલા તે મુજબ સૂચનાત્મક સામગ્રી ગોઠવવા જણાવ્યું છે.

હાલમાં, દેશભરની CBSE શાળાઓમાં પ્રાથમિક વર્ગોમાં અંગ્રેજી ભાષાનું જ પ્રભુત્વ છે. સીબીએસઈ એ સૌથી મોટું રાષ્ટ્રીય સ્કૂલ બોર્ડ છે જેની સાથે 30,000 થી વધુ શાળાઓ જોડાયેલી છે.

CBSE પરિપત્ર જણાવે છે કે પૂર્વ-પ્રાથમિકથી ધોરણ 2 સુધીનું શિક્ષણ જેને રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ 2020 હેઠળ ‘ફાઉન્ડેશનલ સ્ટેજ’ કહેવામાં આવે છે – આ તબક્કામાં શિક્ષણ બાળકની માતૃભાષા અથવા પરિચિત પ્રાદેશિક ભાષામાં હોવું જોઈએ. આ ભાષા, જેને ‘R1’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, તે આદર્શ રીતે માતૃભાષા હોવી જોઈએ. જો તે વ્યવહારુ ન હોય, તો તે રાજ્ય ભાષા બની શકે છે, જ્યાં સુધી તે બાળકને પરિચિત હોય, પરિપત્રમાં ઉમેર્યું છે.

પરિપત્રમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે ધોરણ 3 થી 5 માટે વિદ્યાર્થીઓ R1 (માતૃભાષા/પરિચિત પ્રાદેશિક ભાષા) માં શીખવાનું જારી રાખી શકે છે, અથવા તેમને R1 (એટલે ​​કે, R2) સિવાયના માધ્યમમાં અભ્યાસ કરવાનો વિકલ્પ આપવામાં આવી શકે છે.

22 મેના પરિપત્રમાં જણાવાયું છે કે માતૃભાષામાં શિક્ષણ “જુલાઈથી શરૂ થઈ શકે છે”, પરંતુ યોગ્ય રીતે અમલ કરવા માટે શાળાઓને આ બદલાવ માટે પોતાની વ્યવસ્થા અનુસાર કાર્ય કરવાની ફ્લેક્સીબિલીટી પણ આપી છે.

ઇતિહાસમાં પહેલી વાર બની રહ્યું છે કે જ્યારે CBSE એ સૂચવ્યું છે કે તે તેની એફિલિયેટેડ શાળાઓમાં માતૃભાષા આધારિત શિક્ષણ ફરજિયાત બનાવી શકે છે. અત્યાર સુધી માતૃભાષામાં શિક્ષણ આપવાની બાબતને બોર્ડ ફક્ત સલાહકાર પરિપત્રો દ્વારા તેના ઉપયોગને પ્રોત્સાહન આપતું હતું.

NEP 2020 અને NCFSE 2023 બંને પ્રાથમિક શિક્ષણમાં, ખાસ કરીને ફાઉન્ડેશનલ સ્ટેજ એટલે કે પાયાના તબક્કે, આઠ વર્ષની ઉંમર સુધી શિક્ષણ આપવા માટે માતૃભાષાનો ઉપયોગ કરવાની ભલામણ કરે છે. “બાળકો તેમની માતૃભાષામાં કલ્પનાઓ, વિચારોને સૌથી ઝડપથી અને ઊંડાણપૂર્વક શીખી શકે છે, તેથી શિક્ષણનું પ્રાથમિક માધ્યમ શ્રેષ્ઠ રીતે બાળકની માતૃભાષા/માતૃભાષા/પારિવારિક ભાષા હશે,” NCFSE 2023 જણાવે છે.

CBSE ના એક અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે ધોરણ 1 અને 2 ના વિદ્યાર્થીઓ મુખ્યત્વે બે ભાષાઓ અને ગણિતનો અભ્યાસ કરે છે. તેમણે ઉમેર્યું હતું કે પરિપત્રનો અર્થ એ છે કે આ વર્ગોમાં ગણિતનું શિક્ષણ હવે માતૃભાષા અથવા પરિચિત પ્રાદેશિક ભાષામાં હોઈ શકે છે.

આ તબક્કે, વિદ્યાર્થીઓને બે બોલાતી ભાષાઓ – R1 અને R2 (R1 સિવાયની ભાષા) – થી પરિચિત કરાવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવે છે – પરિપત્ર જણાવે છે. શિક્ષણ મંત્રાલયના એક વરિષ્ઠ અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે NCERT ના ધોરણ 1 અને 2 માટેના પાઠ્યપુસ્તકો 22 ભારતીય ભાષાઓમાં પહેલાથી જ ઉપલબ્ધ છે, અને ઉચ્ચ વર્ગો માટેના પાઠ્યપુસ્તકોનું ભાષાંતર કરવામાં આવી રહ્યું છે.

આ પરિપત્રમાં બધી શાળાઓને મે મહિનાના અંત સુધીમાં ‘NCF અમલીકરણ સમિતિ’ બનાવવાનું કહેવામાં આવ્યું છે. આ સમિતિ વિદ્યાર્થીઓની માતૃભાષાઓનો નકશો બનાવશે, ભાષા સંસાધનોને સંરેખિત કરશે અને અભ્યાસક્રમમાં ગોઠવણોનું માર્ગદર્શન આપશે. શાળાઓને ભાષા મેપિંગ કવાયત વહેલી તકે પૂર્ણ કરવા માટે પણ કહેવામાં આવ્યું છે.

“ઉનાળાના વેકેશનના અંત સુધીમાં, શાળાઓએ અભ્યાસક્રમ અને શિક્ષણ સામગ્રીનું પુનર્ગઠન કરવું જોઈએ જેથી R1 નો MoI (શિક્ષણનું માધ્યમ) તરીકે ઉપયોગ થાય, અને યોગ્ય તબક્કે R2 નો માળખાગત પરિચય સુનિશ્ચિત થાય. અમલીકરણ શરૂ થાય તે પહેલાં શિક્ષક ઓરિએન્ટેશન અને તાલીમ વર્કશોપ પણ પૂર્ણ કરવા જોઈએ, જેમાં બહુભાષી શિક્ષણશાસ્ત્ર, વર્ગખંડની વ્યૂહરચનાઓ અને ભાષા-સંવેદનશીલ મૂલ્યાંકન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવશે,” પરિપત્રમાં કહેવામાં આવ્યું છે.

આ વર્ષે જુલાઈથી અમલીકરણ શરૂ થઈ શકે છે, પરંતુ પરિપત્રમાં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે જે શાળાઓને સંક્રમણ માટે સમયની જરૂર હોય છે તેઓ સંસાધનો ઉપલબ્ધ થાય, શિક્ષકો ફાળવવામાં આવે અને અભ્યાસક્રમ ફરીથી ગોઠવવામાં આવે તેની ખાતરી કરવા માટે વધારાનો સમય મેળવી શકે છે. “જોકે, અમલીકરણમાં અતિશય વિલંબ ન થાય તેની કાળજી લેવી જોઈએ,” તે કહે છે.

સીબીએસઈએ શાળાઓને જુલાઈથી માસિક પ્રગતિ અહેવાલો સબમિટ કરવા જણાવ્યું છે. “સહાય અને માર્ગદર્શન માટે શૈક્ષણિક નિરીક્ષકો દ્વારા શાળાઓની મુલાકાત પણ લઈ શકાય છે,” પરિપત્રમાં જણાવાયું છે.

આ પરિપત્ર શાળાઓ ભાષા શિક્ષણ માટે પ્રયાસ કરે તે સુનિશ્ચિત કરવા માટે છે તે દર્શાવતા, CBSE અધિકારીએ કહ્યું કે તેઓએ તેમના સંસાધનો એકત્રિત કરવાનું શરૂ કરવાનું છે, અને જો તેમને વધારાના સમયની જરૂર હોય તો સમયમર્યાદા સૂચવવી પડશે. અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે, વધુ સંસાધનો ધરાવતી શાળાઓને અવરોધોનો સામનો કરવો પડવાની અપેક્ષા નથી, પરંતુ નાની શાળાઓને સંસાધનો ઉપલબ્ધ કરાવવા માટે વધુ સમયની જરૂર પડી શકે છે.

દરમિયાન, શિક્ષણ મંત્રાલયના અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે NCFSE વિદ્યાર્થીઓને માતૃભાષામાં શીખવાનો વિકલ્પ આપવાનું કહે છે, અને CBSE પરિપત્ર તે દિશામાં એક શરૂઆત દર્શાવે છે. અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે, મેપિંગ નક્કી કરશે કે શાળામાં કઈ ભાષાઓ શીખવવામાં આવે છે.

દરમિયાન, ડીએલએફ ફાઉન્ડેશન સ્કૂલ્સના ચેરપર્સન અને એક્ઝિક્યુટિવ ડિરેક્ટર અમિતા મુલ્લા વટ્ટલે સીબીએસઈના સૂચનોના અમલીકરણમાં શાળાઓને સામનો કરવો પડી શકે તેવા પડકારો તરફ ધ્યાન દોર્યું.

પડકાર

“એક જ R1 પસંદ કરવાનું મુશ્કેલ બની શકે છે. જો તેમની માતૃભાષા પસંદ ન કરવામાં આવે તો કેટલાક વિદ્યાર્થીઓને અલગ પડી જવાનો અનુભવ થઈ શકે છે. કદાચ સુવિધા ખાતર, માતા-પિતા કહી શકે છે કે ચાલો હિન્દી સાથે ચાલુ રાખીએ, જોકે આપણી માતૃભાષા અલગ છે. પરિવારો પણ અંગ્રેજી-માધ્યમ શિક્ષણ પસંદ કરી શકે છે. ઘરની આકાંક્ષાઓ અને શાળા નીતિઓ વચ્ચે સંઘર્ષ હોઈ શકે છે. માતૃભાષા તરફ સંક્રમણ ધીમે ધીમે અને સારી રીતે સમર્થિત હોવું જોઈએ. ઉપરાંત, જો વિવિધ ભાષાકીય પૃષ્ઠભૂમિના વિદ્યાર્થીઓ હોય તો વર્ગખંડો કેવી રીતે ગોઠવવા જોઈએ

“ઉદાહરણ તરીકે, ગુડગાંવમાં ખાસ કરીને મોબાઇલ વસ્તી છે. બધા રાજ્યોમાંથી યુવાનો આવી રહ્યા છે, અને ગુડગાંવમાં વિવિધ ભાષાઓ છે. વિદ્યાર્થીની ભાષાકીય પ્રોફાઇલ મેળવવી પોતે જ મુશ્કેલ હોઈ શકે છે – માતાપિતાએ તેઓ શું બોલે છે તે જાહેર કરવું પડશે, ક્યારેક માતાપિતા ઘરે માતૃભાષા બોલતા ન પણ હોય. શહેરી વિસ્તારોમાં, તમારી પાસે મિશ્ર ભાષાના વર્ગખંડો છે અને અમારા સંસાધનો મર્યાદિત છે. આપણે એવા શિક્ષકોની ભરતી કરવી પડશે જેઓ ફક્ત ભાષા જ નહીં પણ તે ભાષામાં કેવી રીતે શીખવવું તે પણ જાણે છે. આપણે માતાપિતા સાથે વાતચીત કરવી પડશે, અને આના તર્કને સમજાવવા માટે એક અભિગમ રાખવો પડશે.