શ્રાદ્ધ: પિતૃઓ સાથે મિલનની અનૂભુતિ કરાવતો પર્વ

પિતૃદોષના નિવારણ માટેનો ઉત્તમ સમય એટલે શ્રાદ્ધ… હિંદુ ધર્મમાં શ્રાદ્ધને બહુ જ મહત્ત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે. ભાદ્રપદ પૂર્ણિમાથી સર્વપિતૃ અમાવાસ્યા સુધીનો ૧૬ દિવસનો સમયગાળો છે; જ્યારે હિન્દુઓ તેમના પૂર્વજને શ્રદ્ધાંજલિ આપે છે, જેને શ્રાદ્ધ કહેવાય છે. બ્રહ્મા વૈવર્ત પુરાણ અનુસાર ભગવાનને ખુશ કરતા પહેલા લોકોએ તેમના પૂર્વજોને પ્રસન્ન કરવા જોઈએ. પિતૃપક્ષમાં શ્રાદ્ધ કરવાથી પિતૃઓની કૃપા વર્ષભર મળી રહે છે. ઋષિઓનાં મતાનુસાર કહીએ તો મૃત્યુ બાદ જીવાત્મા ચંદ્રલોક તરફ ગતિ કરે છે અને ત્યાંથી પણ આગળ પિતૃલોકમાં જાય છે. આ મૃતાત્માઓને તેમના નિયત સ્થાન સુધી પહોંચાડવાની શક્તિ પ્રદાન કરવા માટે મરણોત્તર પિંડદાન અને શ્રાદ્ધની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે. ‘મહર્ષિ જાબાલિ મુજબ પિતૃપક્ષમાં શ્રાદ્ધ કરવાથી પુત્ર, આયુ, આરોગ્ય, અતુલ ઐશ્વર્ય અને ઈચ્છિત વસ્તુઓની પ્રાપ્તિ થાય છે,’ જ્યારે માર્કન્ડેય પુરાણમાં ઋષિ કહે છે ‘શ્રાદ્ધથી તૃપ્ત થઈને પિતૃઓ શ્રાદ્ધ કર્તાને દીર્ઘાયુ, સંતતિ, ધન, વિદ્યા, સુખ, રાજ્ય, સ્વર્ગ અને મોક્ષ પ્રદાન કરે છે,’ જ્યારે મહાભારત અનુસાર ‘પિતૃઓની ભક્તિ કરનાર પુષ્ટિ, આયુ, વીર્ય અને લક્ષ્મી મેળવે છે.’ મહર્ષિ સુમન્તુનાં મત અનુસાર ‘સંસારમાં શ્રાદ્ધથી વધુ કલ્યાણકારી માર્ગ બીજો કોઈ નથી માટે બુદ્ધિમાન મનુષ્યે પ્રયત્નપૂર્વક શ્રાદ્ધ કરવું જોઈએ.’ આ વર્ષે પૂર્ણિમા શ્રાદ્ધ ૨ સપ્ટેમ્બરના રોજ થશે, પરંતુ પિતૃપક્ષના તમામ શ્રાદ્ધ ૩જી સપ્ટેમ્બરથી શરૂ થશે જે ૧૭ સપ્ટેમ્બર સુધી ચાલશે. શ્રાદ્ધ આપણા પૂર્વજોનો આદરનો ઉલ્લેખ કરે છે. આપણે શ્રાદ્ધ પક્ષને લગતી કેટલીક વાતો જાણીએ. જેનું કુટુંબ, પરિણીત હોય કે અપરિણીત, બાળક હોય કે વૃદ્ધ, સ્ત્રી હોય કે પુરુષ, મૃત્યુ પામ્યા છે, તેઓને પિતૃઓ કહેવામાં આવે છે. પિતૃપક્ષમાં પૂર્વજો મૃત્યુથી પૃથ્વી પર આવે છે અને તેમના પરિવારના સભ્યોને આશીર્વાદ આપે છે. પૂર્વજોને તેમના આત્માની શાંતિ માટે પૂર્વજોને તર્પણ કરવામાં આવે છે. પિતા ખુશ હોય ત્યારે ઘરમાં સુખ શાંતિ આવે છે. પૂર્વજોના યોગ ક્યારે બને છે

હિન્દુ ધર્મમાં પિતૃપક્ષનું વિશેષ મહત્ત્વ છે. પિતૃપક્ષના ૧૫ દિવસ પિતૃઓને સમર્પિત છે. શાસ્ત્રો અનુસાર શ્રાદ્ધ પક્ષ ભાદ્રપક્ષની પૂર્ણિમાથી શરૂ થાય છે અને અશ્ર્વિન મહિનાની નવી ચંદ્ર સુધી ચાલુ રહે છે. ભાદ્રપદ પૂર્ણિમા જેઓ વર્ષના કોઈપણ પૂર્ણ ચંદ્ર પર મૃત્યુ પામ્યા તેમના માટે ઉજવવામાં આવે છે. શાસ્ત્રોમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે વર્ષની કોઈપણ તારીખે, પરિવારની મૃત્યુની તારીખ તે જ તારીખે કરવી જોઈએ.

જ્યારે શ્રાદ્ધની તારીખ યાદ ન આવે ત્યારે પિતૃપક્ષમાં પૂર્વજોને યાદ કરીને તેમનું પૂજન કરવાથી તેમના આત્માને શાંતિ મળે છે. આપણા કુટુંબનું મૃત્યુ તે તિથીને શ્રાદ્ધની તિથી કહેવામાં આવે છે. ઘણા લોકોને તેમના પરિવારોની મૃત્યુની તારીખ યાદ નથી હોતી, આવી સ્થિતિમાં શાસ્ત્રોમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, જો કોઈને તેમના પિતાની મૃત્યુની તારીખ ખબર ન હોય, તો આવી સ્થિતિમાં, અમાસના દિવસે શ્રાદ્ધ કરી શકે છે. તેથી આ અમાવસ્યાને સર્વપિતૃ અમાવાસ્યા કહેવામાં આવે છે. આ સિવાય જો કોઈનું અકાળે અવસાન થયું હોય તો તેનું શ્રાદ્ધ ચતુર્દશી તિથિ પર કરવામાં આવે છે. તેવી જ રીતે, એવું માનવામાં આવે છે કે પિતાનું શ્રાદ્ધ અષ્ટમી અને માતાનું શ્રાદ્ધ નવમી તિથિ પર કરવામાં આવે છે.